ماهنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 6، شهریور 1399 ، شماره پی در پی 52

درآمدی بر انواع و چگونگی کاربرد نماد در شعر دفاع مقدس

صفحه (213 - 233)
صدیقه رسولیان آرانی (نویسنده مسئول)، محبوبه مباشری
تاریخ دریافت مقاله : دی 1398
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : فروردین 1399

چکیده

«نماد» کلمه ای است که علاوه بر معنی ظاهری، طیف معنایی گسترده ای را به خواننده القا کند. به دلیل این که نماد ماهیت متنوع و رازآمیز دارد و نیز تحت تأثیر شرایط اجتماعی و سیاسی است، اهمیت آن در شعر معاصر و از جمله شعر دفاع مقدس بسیار زیاد است. بنابراین چگونگی و انواع نمادها، ویژگیها و کیفیت به کارگیری آنها در این حوزۀ شعری اهمیت فراوان دارد. این پژوهش با روش کتابخانه ای و شیوۀ توصیفی-تحلیلی جهت رسیدن به پاسخی قابل اعتماد برای این مسأله به بررسی نماد در هفده کنگرۀ شعر دفاع مقدس و نیز اشعار برجستگانی چون سلمان هراتی، حسن حسینی و طاهره صفارزاده پرداخته است. نمادها در شعر دفاع مقدس، از نظر اجزا و عناصر تشکیل دهنده به دو گروه کلی نمادهای مرتبط با طبیعت و نمادهای غیرطبیعی و از جهت معنایی به دو دستۀ نمادهای سیاه و نمادهای سفید تقسیم میشوند؛ البته در این محدوده، تقابل معنایی و تحول و گسترش مفاهیم نمادها از ویژگیهای اصلی آنها به شمار می‌آید. کاربرد نماد در شعر دفاع مقدس نوعاً پیرو دو حالت است: یا شعر فضای نمادین ندارد و شاعر جهت غنای ادبی بیشتر، نماد را به کار میگیرد و یا فضای حاکم بر شعر، نمادین است؛ در این صورت برای رسیدن به معنا و تصویر درست از شعر، نمادها باید حتماً در ارتباط با هم در نظر گرفته شوند. نمادهای سفید در اشعار دفاع مقدس بسامد زیادی نسبت به نمادهای سیاه دارند (جهت القای معانی ومضامین مثبت) و برای تصویرسازی مفاهیم حول دو محور خیر و شر بسیاری از این نمادهای سفید در تقابل نمادهای سیاه یا در بافتی نمادین خلق میشوند و یا تحول معنایی پیدا میکنند.

کلمات کلیدی
نمادپردازی , شعر , پایداری , دفاع مقدس

• آیین آیینه، قبادی، حسینعلی. دوم. تهران: مرکز نشر آثار علمی دانشگاه تربیت مدرس. 1388
• «ادبیات پایداری»، سنگری، محمدرضا. مجله شعر. شماره39. سایت سوره مهر.
• امواج ارغوانی، شفیعی، سیدضیاء الدین. اول. بندرعباس: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس. 1387
• انسان و سمبل‌هایش، یونگ، کارل گوستاو، ترجمه ابوطالب صارمی. اول. تهران: امیرکبیر. 1352
• بیان، شمیسا، سیروس. نهم. تهران: فردوس. 1381
• حماسه قلاقیران، اثباتی، بهروز. اول. ایلام: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس. 1372
• «درآمدی بر نمادپردازی در ادبیات»، صرفی، محمدرضا. فرهنگ (ویژه ادبیات فارسی). شماره 46 و 47. 163. 1382
• «دگردیسی نمادها در شعر معاصر»، پورنامداریان، تقی و خسروی شکیب، محمد. پژوهش زبان و ادبیات فارسی. شماره11. 147-162. 1387
• دیدار صبح، صفارزاده، طاهره. دوم. تهران: پارس کتاب. 1384
• رمز و داستان های رمزی در ادب فارسی، پورنامداریان، تقی. دوم. تهران: انتشارات علمی فرهنگی. 1367
• روایت چهاردهم، قزوه، علیرضا. اول. کرمانشاه: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس. 1384
• روشنگران راه، صفارزاده، طاهره. اول. تهران: برگ زیتون. 1384
• زخم سیب، اسرافیلی، حسین. اول. ارومیه: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس. 1385
• شقایقهای اروند، بیگی حبیب آبادی، پرویز. اول. خرمشهر: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس. 1375
• طلا در مس، براهنی، رضا. ج2. اول. تهران: نویسنده. 1371
• فرهنگ نمادها، سرلو، خوان ادواردو، ترجمه مهرانگیز اوحدی. اول. تهران: دستان. 1389
• لغتنامه دهخدا، دهخدا، علی اکبر. چاپ اول از دوره جدید. تهران: دانشگاه تهران. 1385
• مجموعه کامل شعرهای سلمان هراتی، هراتی، سلمان. دوم. تهران: دفتر شعر جوان.1380
• ناگهان‌های سرخ، بیگی حبیب آبادی، پرویز. اول. دزفول: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس. 1374
• نخلهای تشنه، اثباتی، بهروز. اول. خرمشهر: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس. 1371
• «نظری بر نمادشناسی و اختلاف و اشتراک آن با استعاره و کنایه»، قبادی، حسینعلی. مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. شماره 110- 111. 347. 1374
• «نماد و تعابیر نمادین در شعر فارسی از سال 1367 تا 1376 با تکیه بر آثار پنج تن از شاعران این دوره»، رضایی جمکرانی، احمد. به راهنمایی: سعید بزرگ بیگدلی. پایان‌نامه (کارشناسی ارشد). دانشگاه تربیت مدرس. دانشکده علوم انسانی. 12. 1378
• هشت فصل عشق، ملاهویزه، سیدنظام. اول. ارومیه: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس. 1373
• همصدا با حلق اسماعیل، حسینی، حسن. دوم. تهران: سوره مهر. 1385